De vraag voor het realiseren van zonneweides en -parken voor het opwekken van grootschalige opwekking van duurzame energie neemt toe. Uit onderzoek blijkt het opgesteld vermogen van zonnepanelen in zonneparken is toegenomen van 9% in 2017 naar 20% in 2018. Nederland telde in 2018 daarmee 65 parken (bron: CBS). Bij het realiseren van grondgebonden zonneparken komt heel wat kijken. Waar moet je als gemeente rekening mee houden en wat is de investering waard?
We zetten de belangrijkste aspecten op basis van onze ervaring met het ontwikkelen van duurzaamheidsbeleid op een rij.
1 De locatie van de zonneweide of het zonnepark
Een cruciaal aspect voor het al dan niet realiseren van een zonnepark is de beoogde locatie van het project. Daarbij is het van belang of de locatie in stedelijk of landelijk gebied ligt. Een zonnepark is in stedelijk gebied vanuit het aspect van ruimtelijk ordening gemakkelijker in te passen (bouwwerk, vorm van energieopwekking, ‘industriële uitstraling’). De mogelijkheden binnen het landelijk gebied zijn afhankelijk van de ruimte die de provinciale Verordening ruimte biedt. In Noord-Brabant heeft de provincie via een wijziging (2017) van de Verordening ruimte de plaatsing van grondgebonden opstellingen in beginsel mogelijk gemaakt. Een belangrijke voorwaarde is dat de betreffende gemeente een ruimtelijke visie heeft waarin zij aangeeft in welke gebieden en onder welke voorwaarden zonneparken mogelijk zijn. Ook maatschappelijke meerwaarde, participatie en meervoudig ruimtegebruik zijn aspecten die hierbij van belang zijn. Aanvullend is de landschappelijke inpassing van het park een belangrijk aandachtspunt.
2 De afstand tot het openbare elektriciteitsnet
De afstand van het beoogde park tot het openbare elektriciteitsnet is een bepalende factor. Bij een te grote afstand is de netaansluiting een te grote kostenpost en is de businesscase niet haalbaar. De omvang van het park (elektrisch vermogen) bepaalt op welk onderdeel van het elektriciteitsnet (middenspanning, hoogspanning) het project aangesloten kan worden. Idealiter wordt het zonnepark aangesloten op plekken waar het elektriciteitsnet al een voldoende zware aansluiting heeft. Denk dan aan industrieterreinen of een windturbinepark. Dit is een ideale situatie en niet altijd realiseerbaar. Daarnaast hebben gemeenten vaak een voorkeur om de opwekking dichtbij de afnemers van elektriciteit te laten plaatsvinden (efficiënter, minder kosten en lokaal in behoeften voorzien).
3 De landschappelijke inpasbaarheid
Een belangrijk aandachtpunt is de wijze waarop een zonnepark zorgvuldig in de omgeving kan worden ingepast. Hierbij is de aard en schaal van het gebied van belang. Past een zonnepark ruimtelijk gezien binnen een bepaald landschap? En hoe kan het optimaal worden ingepast in de omgeving? Ook is het bevorderen van de biodiversiteit een belangrijk aspect waar aandacht voor wordt gevraagd. Het is duidelijk dat een zonnepark invloed heeft op de omgeving. Een zorgvuldig en doordacht ontwerp is van groot belang. Een op maat gemaakt landschappelijk inpassingplan van het betreffende zonneweidenproject adresseert alle relevante aspecten. Het Beeldkwaliteitplan van een gemeente biedt aanknopingspunten en houvast hoe met het aspect van landschappelijke inpassing om te gaan. Landschappelijke inpasbaarheid maakt onderdeel uit van de ruimtelijke onderbouwing in het kader van de omgevingsvergunning c.q. de bestemmingsplanprocedure.
4 De financiële aspecten
Of een zonneweide financieel interessant is, hangt van diverse aspecten af. Zonder een mate van overheidsondersteuning is een zonneweidenproject op dit moment niet haalbaar. Een noodzakelijke voorwaarde voor het haalbaar exploiteren van een zonnepark is dus een toegekende SDE+ subsidie (Stimulering Duurzame Energieproductie) of moet gebruik gemaakt worden van de regeling Verlaagd Tarief bij collectieve opwek (ook wel postcoderoosproject) via een energiecoöperatie.
De te verwachten elektriciteitsopbrengst van het park bepaalt de uiteindelijke opbrengst: efficiëntie en vermogen van de panelen, oriëntatie ten opzichte van de zon, zoninstraling (aan de kust zijn meer zonuren dan in het oosten van het land) en mate van beschaduwing door vegetatie. Daarnaast bepaalt de grote van een project in hoeverre de business case sluitend is te maken. Hoe groter een project, hoe meer schaalvoordelen en hoe lager de kosten per Wattpiek zullen zijn. Denk aan inkoopvoordelen van de zonnepanelen en het verdelen van vaste kosten zoals netaansluiting, leges, hekwerk e.d. Bij grotere projecten kan een noodzakelijke verzwaring van de aansluiting op het elektriciteitsnet echter weer een belemmering vormen. Dit geldt ook voor projecten die te ver van het elektriciteitsnet af liggen. Een ander aspect om rekening mee te houden is het grondeigendom van de beoogde projectlocatie. Indien een derde de grond in eigendom heeft, zal de grond gepacht/gehuurd moeten worden.
5 Het eigenaarschap van de zonneweide of het zonnepark
Verder brengt eigenaarschap van zonneweide of -park verschillende uitdagingen met zich mee. Het is mogelijk om de omgeving te laten profiteren in de opbrengsten van de projecten. Er kan bijvoorbeeld vanuit de gemeente bepaald worden dat 50% investeringsrecht naar de omgeving gaat. Hierbij wordt de omgeving mede-eigenaar van het project.
Eigenaarschap kan vormgegeven worden door burgerparticipatietrajecten. Inwoners investeren in een zonnepark via bijvoorbeeld crowdfunding of postcoderoosproject en creëren een coörporatie om dit verder vorm te geven. Maar niet elke burger zit te wachten op de verantwoordelijkheid en investering behorend bij het project. Begeleiding op de organisatie en inhoudelijke aspecten is daarbij gewenst. Daarnaast is het mogelijk dat een bewoner positief tegenover het project staat, maar vooral geen ruzie met buren wil. Een mediator kan hier een rol in spelen. De mogelijkheid om de omgeving eigenaar te laten zijn kent naast de technische belemmeringen ook maatschappelijke uitdagingen.
6 De maatschappelijke meerwaarde
Zonneparken zijn noodzakelijk voor de grootschalige opwekking van duurzame energie en daarmee voor een duurzame toekomst. Daarnaast kunnen ze echter ook van maatschappelijke meerwaarde zijn. Het kan inwoners bij elkaar brengen in de vorm van eigenaarschap. Het kan ook door bijvoorbeeld meervoudig ruimtegebruik (waterberging, grazers, recreatieve doeleinden, verarmen van de grond voor natuurdoeleinden) en bevorderen van de biodiversiteit.
Een doordacht zonnepark levert daarmee meer op dan alleen duurzame energie. Door voorwaarden te stellen aan de voorkant van de ontwikkeling en slimme verbindingen te leggen kunnen zonnepanelen een maatschappelijke meerwaarde brengen. En alleen op deze manier kan de energietransitie naar een hoger plan getild worden.
Tips & informatie
Samen worden we slimmer. Heb je aanvullingen of suggesties voor de aanpak zonneparken en zonneweides? Wil je meer informatie? Neem dan contact met ons op.
Lees meer over hoe wij de energietransitie aanpakken