Sociale innovatie is een belangrijk aspect van de energietransitie om draagvlak te creëren bij inwoners. Vanuit de praktijk zien we al verschillende bewonersinitiatieven en deelname vanuit wijken. Hoe verstaat sociale innovatie zich ten opzichte van het technisch-economische systeem? En ook niet onbelangrijk: hoe ga je hiermee om als gemeente?

Sociale innovatie en het belang ervan in de energietransitie

Sociale Innovatie vindt zijn oorsprong in het management werkveld. De laatste jaren wordt het concept steeds breder toegepast, waaronder ook in de energietransitie, en zijn er verschillende (nieuwe) definities in omloop. Gebaseerd op de EU-definitie uit 2013 gaat sociale innovatie globaal over de ontwikkeling van nieuwe diensten, producten en modellen die aansluiten bij maatschappelijke behoeften en leiden tot nieuwe sociale relaties of samenwerkingsverbanden. In de energietransitie ligt de focus ten aanzien van sociale innovatie veelal op de ontwikkeling van een nieuw model door burgers en/of bedrijven. Zo zien we onder andere bij energiecoöperaties hoe dit leidt tot nieuwe samenwerkingen.

Technologie en economie versus sociale aspecten

De energietransitie wordt primair gezien als een verandering waarbij we overgaan van conventionele energiebronnen naar hernieuwbare bronnen. Hiermee wordt er bijna in één adem gesproken over de technologie of technologische innovatie die dat teweeg gaat brengen. De economische zijde; het kostenplaatje van zo’n technologische oplossing, waarbij je kijkt naar de haalbaarheid van een project, komt daar direct achteraan. Zonder haalbaar technisch-economisch systeem is er namelijk geen oplossing noch een businesscase.

De maatschappelijke zijde (acceptatie, participatie en draagvlak) komt vaak als laatste aan bod. Nu de overheid en andere partijen zich echter gecommitteerd hebben aan het Nederlandse Klimaatakkoord, wordt het steeds duidelijker dat iedereen binnen de samenleving een plaats heeft in de energietransitie. Alleen samen brengen wij de energietransitie tot slagen. Het is daarom van belang dat initiatieven die een wens hebben om bij te dragen, worden omarmt door gemeenten. Met name nu de energietransitie letterlijk dichterbij komt en een deel achter de voordeur plaats zal gaan vinden (lees: warmtetransitie), worden sociale aspecten steeds belangrijker. Zonder participatie kan het technisch-economische systeem niet werken.

Hoewel sociale innovatie en participatie verschillende begrippen zijn, hebben ze wel met elkaar te maken. Sociale innovatie, zoals bijvoorbeeld een initiatief in een wijk, kan inwoners direct en indirect meer betrokken maken, wat kan leiden tot participatie. Gebeurd dit niet direct? Dan kan zo’n initiatief vooralsnog een positieve invloed hebben op inwoners. Men ziet wat er in de wijk gebeurt, hoort dat er positief over gesproken wordt en ziet het terug in de media. Elke kleine stap die iemand mentaal in de goede richting zet, kan later leiden tot acceptatie en deelname. Deze positieve aandacht moet daarom zeker niet onderschat worden.

Energiecoöperaties zijn de meest tastbare vormen van sociale innovaties in ons vakgebied, die zich al jarenlang (hoofdzakelijk op een positieve manier) manifesteren. Het zijn uiteenlopende organisaties van vaak vrijwilligers die iets voor elkaar willen krijgen en bereid zijn om acties op sociaal, juridisch, organisatorisch en technisch gebied te ondernemen om gezamenlijke doelen te realiseren.

Al jaren vindt er een groei plaats van Energiecoöperaties die zich richten op het realiseren van zonne- en windenergieprojecten (Hier opgewekt, Energiemonitor 2019). Er zijn ook al meer dan 100 lokale initiatieven op het gebied van warmte. Deze burgers nemen het heft in eigen handen om de warmtetransitie voor hun wijk of woongebied tot stand te brengen.

Lessen van vooruitlopende energiecoöperaties op het gebied van warmte

HIER opgewekt en SIE (Sociale Innovatie Energietransitie; initiatief van Provincie Noord-Brabant en Enpuls) publiceerde onlangs het rapport “Lessen van de voorhoede-warmte-initiatieven”. Het rapport geeft aandacht aan het belang van lokale initiatieven bij de energietransitie. Vanuit bestaande initiatieven zijn er verschillende belangrijke aspecten naar voren gekomen waar je rekening mee kunt houden als gemeente:

  • Neem lokale initiatieven serieus en behandel ze als gelijkwaardig partner, want ze zijn onmisbaar in de energietransitie
  • Maak onderscheid tussen een burgerinitiatief en bewoners, zodat ook (overige) bewoners serieus worden meegenomen in het proces
  • Bepaal welke rol je als gemeente aan wilt nemen in een initiatief, zoals samenwerkend, faciliterend etc. Spreek dit ook goed af.
  • Zorg voor flexibiliteit in de samenwerking vanuit het ambtenarenapparaat zodat je kunt meedenken en meegaan in ontwikkelingen in een initiatief.
  • Neem andere vraagstukken mee in je afwegingen; technisch zoals netverzwaring of rioolaanpassingen, maar ook sociale aspecten (armoede, achterstand) en andere onderwerpen, zoals klimaatadaptatie en comfortverbetering.

Het gehele rapport is hier terug te lezen.

Opzoek naar op maat gemaakt advies voor jouw gemeente of loop je met een specifiek vraagstuk? Facet zet zich in op thema’s als de energietransitie en warmtetransitie. Zo kunnen wij jou onder andere ondersteunen op het gebied van:

  • Doelgroepenonderzoek
  • Begeleiden en/of uit handen nemen van participatieprocessen
  • Communicatie op verschillende niveaus en tussen stakeholders
  • Proces en projectbegeleiding; van de start tot en met de uitvoering