Dorien Knop heeft twee jaar geleden de studie Bedrijfskunde afgerond aan de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen. Tijdens haar afstudeeronderzoek heeft ze zich verdiept in circulaire economie en met name in meervoudige waardecreatie bij het Centrum voor Meervoudige Waardecreatie van de HAN. Volgens Dorien de perfecte afronding van haar studie, alles viel op z’n plek. Circulariteit is essentieel voor een organisatie, zonder kun je onmogelijk toekomstbestendig zijn. Maar wat dat organisatiekundig betekent blijkt voor veel bedrijven nog onduidelijk te zijn.
In het artikel van 11 juni 2021 over de R-ladder van de circulaire economie hebben we de niveaus van circulariteit beschreven. De R-ladder gaat over het verminderen van het gebruik van grondstoffen, het stimuleren van het hergebruik materialen en het voorkomen van restafval. Bij het opklimmen van de ladder zijn drie partijen betrokken: de overheid, de consument en de producent.
De overheid maakt het beleid en stelt de regels en probeert door communicatie, subsidies, sancties en dergelijke consument en producent ervan te overtuigen mee te werken aan een volledig circulair Nederland in 2050 (bron: rijksoverheid.nl). Of vervolgens dan eerst de consument aan zet is (“Wat je niet koopt, hoeft niet gemaakt te worden”) of toch de producent (“Wat je niet maakt, kan ook niet gekocht worden”) laten we hier in het midden. Linksom of rechtsom: beide partijen moeten mee.
Meervoudige waardecreatie
Circulaire economie
In een volledig circulaire economie gebruiken bedrijven géén primaire grondstoffen meer en ontstaat géén restafval meer. Dit in tegenstelling tot een lineaire economie waar producenten grondstoffen verbruiken en consumenten producten al dan niet na een beperkt aantal keer recyclen en/of al dan niet aan het einde van hun levensduur weggooien. Van lineair naar circulair is het nodig product en productieproces opnieuw en nu vanuit de circulaire gedachte te ontwerpen.
Meervoudige waardecreatie
In de circulaire economie gaat het om het creëren van sociale, fysieke en ecologische waarde gericht op het welzijn van mensen en het behoud van het ecosysteem. Hierbij mag de waardecreatie van één vorm van waarde niet ten koste gaan van een andere vorm van waarde; dat is in de kern meervoudige waardecreatie.
Om producenten en daarmee ook de andere partijen met meervoudige waardecreatie te helpen, heeft de International Integrated Reporting Council (IIRC) een raamwerk (Bron: Integratedreporting.org) opgesteld waarmee bedrijven integraal kunnen rapporteren over de volgende zes waarden: natuurlijke, menselijke, sociaal-relationele, intellectuele, financiële en materiele waarde. In het plaatje staan per waarde een aantal voorbeelden (niet-limitatief).
Het doel van integraal rapporteren is om door betere informatievoorziening, hoger verantwoordelijkheidsgevoel en beter begrip van de onderlinge afhankelijkheden integraal denken en vervolgens integraal doen te stimuleren. Daarmee creëert een organisatie waarde voor de korte en de lange termijn en niet alleen financieel. Want hoe je het ook wendt en keert: deze zes waarden zijn altijd aanwezig, ook als je er geen aandacht aan besteedt. Menig producent heeft ervaring met een klagende omwonende, door schaarste stijgende grondstofprijzen, veeleisende aandeelhouders en bemoeizuchtige overheden.
De toekomst is circulair en níet lineair, maar hoe laat je een organisatie dat nu zien of beter nog ervaren.
Spelsimulatie 'Zit goed'
Om organisaties te laten ervaren waarom circulaire economie en meervoudige waardecreatie een verstandig business model is, heeft Dorien Knop een spelsimulatie ontwikkeld waarin de spelers een lineair en een circulair business model met elkaar vergelijken.
Als doelgroep heeft zij bedrijven uit de maakindustrie en studenten in een bedrijfskundige of financiële richting voor ogen gehouden. Het onderwerp van het spel moet namelijk eenvoudig voorstelbaar, (her)ontwerpbaar en daadwerkelijk knutselbaar zijn. Haar spelsimulatie ‘Zit goed’ gaat over een stoelenfabriek in de metaalindustrie.
In een lineair productieproces is het eenvoudig voorstelbaar hoe de producent de grondstoffen (metaal) inkoopt, hoe door frezen en persen de grondstoffen in onderdelen voor een stoel veranderen, hoe de onderdelen tot stoel in elkaar worden gezet en deze tenslotte door afschuren en afsoppen een verkoopbaar product opleveren. Onderweg verdwijnen frees- en persafval, onderdelen met een ‘vlekje’ en schuursel en poetslappen in de prullenbak. En daar merkt de consument helemaal niets van, maar deelnemers aan de spelsimulatie wel.
De spelers gaan namelijk aan de hand van klantvraag, werkbeschrijving en -tekening een stoel of meerdere verschillend vormgegeven stoelen maken (om het knutselbaar te houden gebruiken zij papier als grondstof). Zij kopen de grondstoffen in, bewerken deze tot onderdelen, assembleren deze en werken de stoel verder af. En oh ja, zij gooien het afval weg. In het plaatje een paar voorbeelden van stoelen (van papier en niet-limitatief).
Maar aangezien “no job is finished until the paperwork is done” moeten de spelers rapporteren; aan de aandeelhouders, aan de overheid, aan de omgeving en aan de klanten. En daar komt het raamwerk van de meervoudige waardecreatie om de hoek kijken.
Na deze lineaire praktijk is het weer even in de schoolbanken zitten voor theorie over en voorbeelden van circulaire organisaties en meervoudige waardecreatie. Met deze kennis gaan de spelers ‘hun’ stoel en stoelenbedrijf herontwerpen en herinrichten en nog een keer stoelen maken en vervolgens weer rapporteren.
Sluitstuk van het spel is het vergelijken van de lineaire en de circulaire rapportage:
- Wat zijn de verschillen en wat zijn de overeenkomsten tussen lineaire en circulaire productie?
- Wat was makkelijk en wat was moeilijker aan herontwerp en herinrichting?
- Zijn alle waarden aan bod gekomen en zijn alle waarden er beter van geworden?
En heel belangrijk: stemt het spel tot nadenken? Als we met het spel de circulaire bal aan het rollen krijgen, is de eerste stap gezet. Maar waarom is deze alleszins realistisch klinkende simulatie een bijna-voorbeeld? Corona! Maar wees gerust, wordt vervolgd.