Op 22 september a.s. is het de jaarlijkse autovrije dag, onderdeel van de Europese Mobiliteitsweek. Hoewel dit in Nederland tegenwoordig niet meer georganiseerd wordt, zijn verschillende Nederlandse politici enthousiast over de terugkeer van de Autovrije Zondag. Dit had een aantal jaren geleden voornamelijk te maken met de stikstofproblematiek, maar nu oefenen snel stijgende energie- en brandstofprijzen ook hun druk uit. Met een energiecrisis en oliecrisis op de loer, worden overheden geadviseerd verschillende maatregelen te nemen om de olieconsumptie in te perken en daarmee tekorten te voorkomen. Het Internationaal Energieagentschap (IEA) presenteerde in maart 2022 hun 10-puntenplan om de oliebehoefte terug te dringen. De invoer van autovrije zondagen in grote steden is onderdeel van dat plan. Maar wat is de impact van zo’n autovrije (zon)dag? En is er eigenlijk nog wel plek voor de auto in een duurzame toekomst?
De Europese Mobiliteitsweek en Autovrije dag
Van vrijdag 16 tot en met donderdag 22 september vindt de jaarlijkse Europese Mobiliteitsweek plaats: een initiatief van de Europese Commissie, opgericht in 2002. Deze week is gericht op duurzame (stedelijke) mobiliteit: het testen van nieuwe vormen van duurzame mobiliteit en het inventariseren van de huidige transportuitdagingen. Doel is om vooruitgang te boeken in de richting van duurzamere mobiliteit voor Europa. Het thema van dit jaar is ‘betere verbindingen’. 41 landen doen mee en verschillende steden organiseren activiteiten om duurzame mobiliteit te stimuleren. De Europese Mobiliteitsweek wordt ieder jaar afgesloten met de Autovrije Dag. Ondanks dat Nederland dit jaar niet deelneemt, is dit geen onbekend initiatief. Sterker nog, de autovrije dag was meerdere jaren wettelijk verplicht in Nederland.
De autovrije (zon)dag in Nederland: een kort stukje geschiedenis
Voor de eerste autovrije zondag in Nederland gaan we terug naar 1939. Deze maatregel werd ingevoerd om benzine voor het Nederlandse leger veilig te stellen met de opkomst van de Tweede Wereldoorlog. In de jaren daarna had Nederland te maken met meerdere periodes van olieschaarste, wat voor terugkeer van het zondagsrijverbod zorgde. De laatste wettelijke verplichte autovrije zondag was in 1974 tijdens de oliecrisis. Na de crisis en schaarste, lieten milieuorganisaties zich steeds meer horen. In 1999 werd de eerste autovrije zondag geïntroduceerd om aandacht te vragen voor het milieu. Verschillende gemeenten sloten straten of het stadscentrum af voor auto’s. Het werd voor veel mensen beschouwd als een feestje; zorgeloos wandelen, fietsen of rolschaatsen en kinderen speelden op straat. In 2002 werd de Autovrije Dag onderdeel van de Europese Mobiliteitsweek (ook wel: Week van de Vooruitgang). Tot 2010 werden er volop maatregelen genomen in Nederland tijdens de jaarlijkse Autovrije Dag. De jaren erna was dit slechts nog bij een paar gemeenten. Groningen nam in 2019 als enige stad nog deel aan de Autovrije Dag.
Moeten we terug naar een autovrije zondag?
Niet alleen de stijgende energieprijzen en een dreigend tekort aan aardolie is een reden om ons huidig vervoersgedrag te heroverwegen. Tijdens het autorijden komen er verschillende stoffen vrij die schadelijk zijn voor de mens, dier en de natuur. Ons wegverkeer zorgt jaarlijks voor zo’n 29.780.000 ton CO2-uitstoot, afkomstig van uitlaatgassen. Dit broeikasgas heeft gevolgen voor zowel onze gezondheid als het klimaat en de biodiversiteit. Als we het vergelijken met één autovrije zondag per jaar en we ervan uitgaan dat er minder verkeer op de weg zit in het weekend, komt dit neer op zo’n 40.000 ton co2 besparing per jaar. Dat is te vergelijken met zo’n 7.000 retourtjes naar Australië (bron: Change Inc, 2021). Wanneer er te veel stikstof vrijkomt (onder andere door de uitlaat van auto’s), verzuurt dit onze bodem en heeft dat negatieve gevolgen voor onze natuur en biodiversiteit. Daarnaast komt er bij een auto ook fijnstof vrij vanuit zowel de uitlaat als de banden. Bandenslijtage is zelfs de op één na belangrijkste bron van microplastics in het water en de lucht (bron: Plastic Soup Foundation, 2019). Dit fijnstof kan ook erg schadelijk zijn voor onze eigen gezondheid. Het vergroot de kans op longziekten, hartaandoeningen en verkort de levensduur. Volgens het Longfonds overlijden er in Nederland jaarlijks zo’n 12.000 mensen vroegtijdig aan de gevolgen van luchtvervuiling (bron: Longfonds). De terugkeer van een autovrije (zon)dag kan dus verschillende voordelen bieden. Hoewel één jaarlijkse autovrije (zon)dag niet voldoende is om onze uitstoot blijvend terug te dringen, kan het indirect wel een positieve invloed hebben op de leefbaarheid van steden en daarmee dus ook op het milieu en onze gezondheid! Het lawaai, de stank en de uitstoot van uitlaatgassen nemen af. Het is ook een dag om automobilisten bewust te maken van de alternatieven. Wist je dat 50% van onze autoritten korter dan 7,5 km zijn? (bron: Kennisinstituur voor Mobiliteit, 2020). Daar doe je gemiddeld 30 minuten over met de fiets.
De verborgen impact van de auto
Mobiliteit houdt meer in dan reizen van A naar B. Naast alle gevolgen van uitstoot is er nog een verborgen impact om rekening mee te houden. Dat start al bij de productieketen van een auto. Je hebt er zeldzame aardmetalen voor nodig en het kost veel energie om een auto te maken. Omgerekend in benzine kan je van het produceren van een auto vijf jaar rijden. Dit geldt ook voor de elektrische auto’s. Het produceren van deze auto’s is door het gebruik van mijnbouw voor accu’s zelfs vervuilender dan het produceren van een benzineauto.
Daarnaast heb je te maken met de ruimte die steeds schaarser wordt in Nederland. We gaan richting de 10 miljoen auto’s in Nederland, meer auto’s dan we ooit hebben gehad. Zo’n 8 miljoen auto’s staan gemiddeld voor 95% van de tijd stil. Er is in ons land zelfs meer parkeerruimte voor auto’s dan woonruimte voor mensen (bron: VPRO, 2022). Het inperken van de ruimte voor auto’s kan plaatsmaken voor nieuwe huizen of het vergroenen van steden.
De stad van de toekomst, autovrij?
Hoe mobiliteit in het verleden vooral te maken had met veiligheid en het verminderen van files, kijken we tegenwoordig met een breder perspectief naar de toekomst van mobiliteit. Is mobiliteit zoals we die nu kennen nog wel houdbaar?
Steeds meer gemeenten maken beleid met autoluwe zones of betaald parkeren in en rondom het stadscentrum om auto’s te weren. De coronapandemie heeft ons laten zien dat gedragsverandering wél mogelijk is en we ook digitaal kunnen werken in plaats van lange afstanden en file te rijden voor één afspraak. Ook deelvervoer en andere slimme mobiliteitsoplossingen komen steeds meer op in (middel)grote steden. Als we ons huidig vervoerssysteem gaan heroverwegen, dan lijkt het grootste knelpunt te liggen bij het opgeven van vrijheid van mobiliteit. Maar willen we duurzame en leefbare steden creëren en behouden, dan moeten we zoeken naar een manier om ons vervoerssysteem anders vorm te geven. Een autovrije dag kan helpen hierover na te denken en andere keuzes te gaan maken. Wij vragen ons hardop af: is er nog wel een toekomst voor de auto?
Aan de slag
Vind je dit artikel interessant en zou je willen weten wat Facet doet op het gebied van duurzame mobiliteitsoplossingen? Of ben je benieuwd wat we nog meer voor jou en jouw organisatie kunnen betekenen? Laat het ons weten via LinkedIn of neem contact met ons op voor een vrijblijvende afspraak. We denken graag met je mee. Je kunt ons bereiken op 06 27 32 28 42 of mail naar info@facetadvies.nl.
