De laatste jaren is het aantal energiecoöperaties in Nederland gestegen (bron: HIER Opgewekt, Lokale Energie Monitor 2020). Ondanks het potentieel dat energiecoöperaties hebben voor de energietransitie, ervaren deze initiatieven moeilijkheden of uitdagingen die de continuïteit van het initiatief in gevaar kunnen brengen. Er is namelijk nog maar weinig bekend over hoe ze continuïteit kunnen behouden. Voor mijn masteronderzoek ben ik in deze materie gedoken. Ben je benieuwd naar de resultaten uit mijn onderzoek? En wil je weten hoe je als gemeente het beste een energiecoöperatie ondersteunen? Lees dan snel verder.

Energiecoöperaties in Nederland

Door heel Nederland verenigen inwoners zich om samen actie te ondernemen en gezamenlijke doelen te realiseren. De meest voorkomende vorm van zo’n bewonersinitiatief zijn energiecoöperaties. Daarnaast zijn er ook stichtingen die zich bezighouden met de energie- en warmtetransitie. De afgelopen jaren is het aantal energiecoöperaties enorm toegenomen. Eind 2020 waren dat er in totaal 623 met bijna 100.00 leden of deelnemers in Nederland (bron: HIER Opgewekt, Lokale Energie Monitor 2020)!

Opzet van het onderzoek

In mijn master thesis heb ik een aantal energiecoöperaties en een stichting die actief is met de warmtetransitie onderzocht om te achterhalen welke factoren een rol spelen in het waarborgen van continuïteit. Continuïteit heeft te maken met de lange termijn en het voortbestaan van een organisatie. Eén van de selectiecriteria voor het kiezen van de deelnemende initiatieven was dat het initiatief minimaal vier jaar bestaat.

Het onderzoek voor ieder initiatief bestond uit twee onderdelen: een workshop met de bestuursleden en individuele interviews met leden. Het doel van de workshops was om het huidige businessmodel in kaart te brengen, erachter te komen wat de belangrijkste veranderingen in het businessmodel ten opzichte van de start waren en om in te zien waarom deze verandering nodig was. Het interview met de leden bestond uit vragen zoals: ‘Wat waren de belangrijkste redenen om aan te sluiten bij het initiatief?’ en ‘Wat zijn de sterke en zwakke punten van de organisatie van het initiatief?’ De resultaten van de workshops en interviews zijn met elkaar vergeleken om de overeenkomsten en verschillen te identificeren.

Uitkomsten van de workshops met het bestuur

De huidige businessmodellen van de onderzochte initiatieven kwamen op veel gebieden overeen. Daarnaast waren er vier aanpassingen in het businessmodel die bij alle deelnemende initiatieven voorkwamen. Deze vier veranderingen of ontwikkelingen waren:

  1. Verbreding van activiteiten en projecten. Het initiatief startte met een onderwerp of project. Over de afgelopen jaren waren er verschillende redenen voor deze verbreding van activiteiten, zo was het onder andere noodzakelijk voor het behalen van de doelstellingen. Daarnaast gaven leden aan interesse te hebben in bepaalde projecten en men hoopte dat het starten van nieuwe activiteiten nieuwe leden aan zou spreken.
  2. Kennis en (bestuurs-)ervaring is over de jaren toegenomen. Dit komt door meetings, samenwerkingen, deelname aan verschillende onderzoeken en inzichten uit gerealiseerde projecten. Kennis en (bestuurs-)ervaring zijn van groot belang voor dit soort initiatieven. Leden gaven tijdens het interview aan dat de kennis en ervaring van het bestuur en de vrijwilligers een van de sterke punten van het initiatief is.
  3. Toegenomen intensiteit van- en meer samenwerking met partners. De energietransitie is complex en kent velen stakeholders. Zij moeten hun krachten bundelen om voortgang te boeken en successen te behalen. Energiecoöperaties hebben partners nodig om hun doelen te bepalen, denk bijvoorbeeld aan de gemeente, energiebedrijven, andere lokale initiatieven en energiecoöperaties, et cetera. Dit geldt echter ook andersom. Zo zien stakeholders toegevoegde waarde van een energiecoöperatie en zoeken de samenwerking met energiecoöperaties op.
  4. De creatie van eigen inkomstenstromen. Bij de start waren de onderzochte initiatieven afhankelijk van subsidies of andere middelen van de gemeente. Door de realisatie van projecten en/of formele samenwerkingsovereenkomsten creëren de initiatieven nu hun eigen inkomstenstromen en zijn ze minder afhankelijk van de (financiële) middelen van andere partijen. Het hebben van eigen inkomstenstromen maakt een energiecoöperatie minder kwetsbaar voor eventuele veranderingen of het stop zetten van middelen afkomstig van externe partijen. Wel is het zo dat steeds nog veel initiatieven afhankelijk zijn van subsidies.

De bovenstaande ontwikkelingen waren volgens het bestuur van de energiecoöperaties en stichting nodig om de continuïteit te waarborgen.

Resultaten van de interviews met de leden

Naast de workshop met bestuursleden werden ook leden onder andere bevraagd naar de reden om lid te worden van de energie coöperatie:

Milieu motieven blijkt veruit het voornaamste antwoord te zijn. Argumenten gerelateerd aan deze categorie: ‘we moeten écht wat doen tegen klimaatverandering’, ‘er is meer hernieuwbare of duurzame energie nodig’, of ‘ik vind het belangrijk om in de toekomst aardgasvrij te gaan wonen’.

Met sociale of gemeenschapsmotieven op de tweede plaats werden argumenten gegeven als: ‘ik wil graag samen met anderen actie ondernemen in plaats van alleen’ of ‘ik wil me graag samen met buurtgenoten inzetten voor mijn leefomgeving’. Daarom is het van belang dat energiecoöperaties de focus houden op het sociale aspect van het initiatief; om leden te werven en te binden aan het initiatief.

Zekerheid van energielevering is tevens ook belangrijk voor de deelnemers. De deelnemers geven aan klaar te zijn met energiebedrijven die alleen oog hebben voor winst. Dit creëert wantrouwen bij de deelnemers. Ze willen graag de controle in eigen handen hebben via een bewonerscollectief en dat het initiatief handelt uit het gemeenschappelijke doel.

 

Dus.. wat kan je het best als gemeente doen om de continuïteit te waarborgen?

Gemeenten kunnen een lokale energiecoöperatie ondersteunen bij de opstart en bij het waarborgen van de continuïteit. Enkele mogelijkheden voor ondersteuning zijn:

  • Erken als gemeente de waarde van een lokale energiecoöperatie. Een goede relatie met de gemeente en het krijgen van een schouderklopje van de gemeente is belangrijk voor de mensen die zich inzetten voor de energiecoöperatie. Dit zorgt ervoor dat deze mensen gemotiveerd blijven om gezamenlijke doelen te behalen. Dit kan variëren van een leuk presentje, een tekstje in het huis-aan-huis blad of gewoon een mondelinge dankjewel.
  • Betrek de lokale energiecoöperatie en werk samen. Energiecoöperaties hebben relevante kennis en ervaring die de gemeente in haar projecten kan gebruiken. Daarnaast staat een lokale energiecoöperatie dichtbij de burger. Dit kan relevant zijn voor het opstellen en uitvoeren van de wijkuitvoeringsplannen met betrekking tot de warmte transitie waarbij werkzaamheden achter de deur van de bewoner gaan plaatsvinden. Behandel als gemeente de energiecoöperatie dus als gelijkwaardige samenwerkingspartner.
  • Faciliteer de energiecoöperatie in uw gemeente in middelen. Het hebben van middelen en mogelijkheden is voor een bewonersinitiatief van groot belang. Hier kan de gemeente een rol in spelen. Ga als gemeente het gesprek aan met de energiecoöperatie en vraag wat voor middelen zij nodig denken te hebben. Voorbeelden van waardevolle middelen die een gemeente kan aanbieden zijn: het gebruiken van gemeentelijke communicatiekanalen, het delen van kennis en ervaring vanuit de gemeente, het faciliteren van een kantoor of vergaderruimte en het verstrekken van financiële middelen.
  • Ondersteun de energiecoöperatie met de bestuurlijke werkzaamheden. Tijdens de workshops hebben de bestuursleden aangegeven dat ze de bestuurlijke werkzaamheden en regelgeving complex en uitdagend vinden. Denk hier bijvoorbeeld aan het voldoen aan de wettelijke eisen, zoals het maken van een financieel jaaroverzicht en subsidies. De gemeente kan met haar kennis en ervaring de energiecoöperatie helpen met deze werkzaamheden en de complexiteit verlagen.

Heb je als gemeente of energiecoöperatie vragen over dit onderwerp of wil je een keer sparren over de mogelijkheden? Neem dan gerust contact met ons op.