In Nederland wordt volop gewerkt aan de energietransitie: we willen af van de fossiele brandstoffen en werken toe naar een situatie waarin we alleen nog maar groene elektriciteit opwekken en gebruiken. Gevolg hiervan is dat er steeds meer zonne- en windmolenparken uit de grond lijken te schieten. Voor de beeldvorming: in 2020 werden 362 windturbines geplaatst in Nederland. Een jaar eerder waren dit er nog ‘slechts’ 49. De stijging is groot en dit heeft nogal wat gevolgen. Het positieve is dat Nederland hierdoor steeds meer gebruik kan maken van deze duurzame en hernieuwbare elektriciteit. Er zit ook een keerzijde aan deze groene medaille: congestie.

Wat is congestie?
Congestie is, makkelijk gezegd, file op het net. Men spreekt van congestie als het aanbod van elektriciteit hoger is dan de capaciteit die het netwerk aankan of de vraag naar elektriciteit hoger is dan dat er geleverd kan worden. Daarbij staan productie en afname ook nog nauw met elkaar in verband bij het veroorzaken van congestie. De stroom die je opwekt bij deze overbelasting van het netwerk gaat dan ‘verloren’: de stroom kan nergens heen en kan zorgen voor oververhitting van kabels. Het is zelfs zo dat de elektriciteit op een dergelijk moment verkocht wordt tegen een negatieve prijs. Congestie vindt, door steeds meer aanbieders en afnemers van stroom, steeds vaker plaats.

Verschillende soorten congestie
Congestie kan op twee manieren plaatsvinden. Er is terugleverschaarste (er wordt te veel stroom geproduceerd en het netwerk kan het niet aan) en afnameschaarste (er wordt te veel stroom van het netwerk gevraagd en dat kan niet geleverd worden). Beide soorten zijn momenteel erg relevant. Van oudsher is het netwerk zo ingericht dat stroom wordt opgewekt op een centraal punt en vervolgens gedistribueerd wordt. De opwekking vond veelal plaats op die centraal gelegen plekken aangezien de vraag daar het grootst was. Daarom zijn de kabels op deze centrale plekken het dikste: ze hebben een hogere capaciteit. Hoe verder van deze centraal gelegen plekken vandaan, hoe dunner de kabels en hoe lager de capaciteit.

De terugleverschaarste neemt toe omdat er in het buitengebied steeds meer zonne- en windenergie wordt opgewekt. Aangezien hier dunne kabels liggen, kan er geen grote hoeveelheid energie in één keer worden vervoerd. De afnameschaarste treedt op bij de uitbreiding van de elektriciteitsbehoefte. Denk hierbij aan groeiende steden en industriegebieden. De dikte van deze kabels is in de nabije toekomst niet meer toereikend.

Batterijen
Een mogelijke oplossing voor terugleverschaarste zijn batterijen. De energieopwekker slaat de opgewekte stroom op in batterijen, omdat deze niet meer over het overbelaste netwerk vervoerd kan worden. Op een later moment kan deze opgeslagen stroom dan alsnog het dan niet-overbelaste netwerk op. Dit lijkt op het eerste gezicht een oplossing, maar dat is het niet. De batterijen moeten van ongekend hoge capaciteit en vermogen zijn om de stroom bij congestie op te slaan. De investeringen in dergelijke batterijen zijn hoog, en daardoor momenteel nog niet rendabel.

Aftoppen en congestiemanagement
Aangezien de batterij nu nog niet rendabel is en er momenteel geen echte alternatieven zijn, wordt ‘aftoppen’ gebruikt om de negatieve verkoopprijs van de stroom te vermijden. Bij een windmolen worden de wieken bijvoorbeeld afgeremd of helemaal stilgelegd als er meer aanbod dan vraag is op het netwerk of als het elektriciteitsnetwerk de hoeveelheid elektriciteit niet meer aan kan. Dit proces wordt ‘aftoppen’ (en in het Engels ‘curtailment’) genoemd.

Het omgaan van de netwerkbeheerder met congestie wordt congestiemanagement genoemd. Enexis, de netwerkbeheerder van onder andere de regio Eindhoven, stemt vraag en aanbod van elektriciteit tegen een financiële vergoeding op elkaar af. Meer informatie hierover is te vinden op de website van de netbeheerder.

Wat doet Facet?
Facet houdt zich bezig met de sociale transitie die schuilgaat achter de energietransitie. We willen gemeenten en bedrijven ondersteunen bij het kijken naar de toekomst. Hiervoor richten wij participatietrajecten in, zoals de Omgevingstafels. We gaan om tafel met belanghebbenden om vraagstukken integraal aan te pakken en samen toe te werken naar een oplossing. Bent u benieuwd wat de mogelijkheden zijn binnen uw organisatie? Neem dan contact met ons op!