Ons land staat voor een groot aantal uitdagingen o.a. op het gebied van de wooncrisis. Voor 2035 wil het rijk dat er 1,1 miljoen woningen bijgebouwd worden. Daar komen nog eens 1 miljoen woningen bij voor 2050 en het isoleren van 7 miljoen woningen. Hoe doen we dat allemaal met de heersende stikstof-, klimaat- en grondstoffencrisis? Wereldwijd zorgt de bouwsector voor 11% van de CO2 uitstoot. De grootste oorzaak daarvan is de cementproductie. Het dagelijks energiegebruik van de bouwomgeving zorgt voor zo’n 28% van de CO2-emissies. Daar komt nog bij dat de bouwsector wereldwijd 40% van de ruwe grondstoffen verbruikt, die veelal een fossiele of minerale oorsprong hebben. Biobased bouwen biedt een oplossing. Hoe dat werkt? We hebben het voor je beschreven in dit artikel.
Biobased bouwmaterialen
Bij biobased bouwen denken we vaak aan hout, wat zeker in de vorm van kruislaags-gelamineerd hout (cross-laminated timber oftewel CLT) goed bouwmateriaal is. CLT is veel lichter dan beton maar is bijna net zo sterk. Naast hout zijn er nog veel andere gewassen die als basis voor biobased bouwmaterialen gebruikt kunnen worden. Zo zijn hennep, vlas, stro, olifantsgras en miscanthus (en andere rietachtige gewassen) bruikbaar isolatiemateriaal. Riet leent zich prima als dakbedekking. En een levend groen dak is nog veel fraaier! Of neem bamboe: dat kan net als hout benut worden als gevel- en binnenbekleding en wie weet in de toekomst zelfs als vervanging van staal! Bamboe heeft ruim 2000 kilo meer treksterkte dan staal. Veel van deze gewassen (m.u.v. hout) groeien snel en kunnen daardoor de bouw goed van materiaal voorzien. Bamboe groeit soms wel 1 meter per dag en ook zeewier heeft bouwperspectieven!
Biobased materialen hebben het voordeel dat ze lichter zijn van gewicht, dan conventionele bouwmaterialen (beton, steen en staal), waardoor de bouw veelal met elektrische machines mogelijk is. Door te bouwen met elektrische machines is er geen uitstoot van CO2 en stikstof en staat de stikstofcrisis de bouw niet langer in de weg. Daarnaast zijn biobased bouwmaterialen gemaakt van biologisch materiaal (veelal plantaardig). Bij de groei van het materiaal neemt een gewas CO2 uit de atmosfeer op en legt dit vast in complexe koolstofverbindingen. Dit proces heet fotosynthese, wat de meest efficiënte manier van het vastleggen van CO2 uit de atmosfeer is. Door het biologisch materiaal voor langere tijd in een gebouw te verwerken, wordt ook de CO2 voor langere tijd vastgehouden. Zo lang het gebouw of de onderdelen daarvan blijven bestaan, ontsnapt de CO2 niet terug de atmosfeer in. Als dit op grote schaal gebeurt, kunnen we de balans van uitstoot en het vastleggen van CO2 omdraaien naar het meer vastleggen dan uitstoten. Wanneer CO2 voor langer dan 100 jaar wordt vastgehouden, kunnen we zelfs over opslag spreken volgens het IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change van de Verenigde Naties). Een volledig biobased bouwwerk slaat rond de 52,1 tCO2/120 m2 op.
Maar waar moeten al die gewassen dan geproduceerd worden als we de beschikbare oppervlakte ook nodig hebben om voedsel te produceren of voor de energietransitie?
Nederland staat al jaren in de top-10 van landen met de grootste voedselexport, tussen landen als China, de Verenigde Staten, Duitsland en Frankrijk. In 2021 exporteerden we zelfs voor 104,7 miljard euro aan landbouwgoederen! Er wordt al langer geopperd om Nederlands landbouwareaal voor voedselproductie te verminderen. Boeren kunnen hun land transformeren naar het produceren van bouwgewassen en daarmee CO2 opslaan. Ook kan duurzame energieopwekking worden gecombineerd met de productie van bouwgewas. Er zijn natuurlijk wel uitdagingen, maar door wat pas- en schuifwerk is deze transitie wél mogelijk. Nederland wordt hierdoor ook minder afhankelijk van andere landen voor de import van bouwmaterialen.
Bouwen met biobased materiaal
Er zijn twee verschillende vormen van biobased bouwen:
- Een gebouw kan volledig opgebouwd zijn uit biobased materialen (m.u.v. glas);
- Een gebouw kan opgebouwd zijn uit biobased materialen in combinatie met niet-biobased materialen (met name betonnen fundering of stalen draagconstructie).
Biobased materialen lenen zich uitstekend voor modulair bouwen. Bij deze vorm van bouwen worden complete onderdelen in een fabriek gebouwd. Op de bouwlocatie hoeven de onderdelen alleen nog in elkaar gezet te worden: de woning bestaat letterlijk uit modules. Hierbij kun je denken aan complete muren, kamers of zelfs verdiepingen en appartementen. Modulair bouwen is zeer geschikt voor een circulaire toekomst. Ook is het praktisch erg handig, omdat afzonderlijke modules makkelijk te vervangen zijn.
Biobased bouwen kan, zoals eerder beschreven, elektrisch gemonteerd worden. Dit, in combinatie met modulair bouwen, zorgt ervoor dat de bouw van een project snel gerealiseerd kan worden op locatie. De bouw zorgt daarom ook voor minder (lang) overlast op de bouwlocatie. De modules voor een bouwproject worden in de fabriek gemaakt, vervolgens (eventueel elektrisch) getransporteerd naar de bouwlocatie en in slechts een paar weken in elkaar gezet. Als het materiaal elektrisch wordt vervoerd, gebeurt dit ook nog eens op een laag geluidsniveau en zonder de uitstoot van emissies.
Gezondheidsvoordelen van biobased
Biobased bouwmaterialen bevatten geen of veel minder schadelijke stoffen dan ‘reguliere’ bouwmaterialen. Bouwmaterialen vervaardigd uit bodemstoffen, zoals beton en baksteen, kunnen radon- en thoronstraling afgeven, wat slecht is voor de gezondheid. Bij biobased materialen is dat niet zo. De natuurlijke patronen van biobased materialen zorgen ook voor rust en dragen op een positief bij aan de psychische gezondheid van mensen. Het heeft daarom nog meer voordelen om biobased woningen in het natuurlijke landschap in te passen. De architectonische mogelijkheden maken het tegenwoordig ook mogelijk om hiermee te bouwen. Door gebouwen in een meer natuurlijke omgeving te plaatsen, draagt het nog verder bij aan de algehele gezondheid van de bewoners. Biobased zorgt ook voor meer bosaanplant, wat leidt tot kwalitatief hoogwaardigere bossen en meer biodiversiteit.
Hoe kan biobased bouwen gestimuleerd worden?
Op wat voor manier kunnen we biobased bouwen stimuleren? Gemeenten sturen de duurzaamheid van de bouw op dit moment via MPG- en GPR-scores. Deze scores stimuleren alleen niet de unieke voordelen van biobased (ge-)bouwen. Hiervoor heeft de Dutch Green Building Council (DGBC) samen met NIBE een nieuwe toetsingstool ontworpen: de Paris Proof Embodied Carbon. Deze score richt zich specifiek op de CO2-uitstoot van de productie en constructie van een gebouw. Ook heeft het per decennium grenswaarden geformuleerd om binnen de 1,5 graden Celsius (opwarming van de aarde) in het Parijsakkoord te blijven. Deze grenswaarden kunnen zo overgenomen worden door gemeenten om op te sturen in hun aanbestedingen. Door specifiek te sturen op de hoeveelheid CO2 die uitgestoten wordt, stimuleer je het grootste voordeel dat biobased bouwmaterialen bieden: lage uitstoot van CO2 emissies. Daarnaast is het van belang dat de nationale overheid de conventionele bouwmaterialen minder aantrekkelijk maakt en het gebruik van biobased bouwmaterialen stimuleert. Primair door middel van subsidies, om zo biobased bouwen ook financieel aantrekkelijker te maken. Naast subsidies zijn er ook andere manieren die het rijk kan inzetten om biobased bouwen te stimuleren, zoals het stellen van eisen m.b.t. de uitstoot van CO2 en het gebruik van materiaal.
Wil je meer weten over de mogelijkheden van biobased bouwen binnen jouw gemeente of organisatie? Of zoek je advies in het stimuleren of inzichtelijk maken van bouwproducten, bijvoorbeeld door middel van een Levenscyclusanalyse (LCA)? Wij gaan graag met je in gesprek! Facet kan je op dit gebied adviseren en heeft een gecertificeerd LCA-specialist in huis.
Meer weten? Neem contact op!
Teun Veekens Adviseur