Het Klimaatakkoord en daarop gebaseerd beleid van het Rijk, provincies en gemeenten is de reden voor de overheid om aan te sturen op verduurzaming, ook op bedrijventerreinen. Op een bedrijventerrein komen de uitdagingen vanuit verschillende duurzaamheidsopgaven bij elkaar.
Het gaat hierbij om opgaven gerelateerd aan:
De energietransitie; energiebesparing, duurzaam opwekken van elektriciteit op met name bedrijfsdaken, soms in combinatie met opslag (en/of conversie) en verduurzaming van mobiliteit (elektrificatie wagenpark en/of waterstof trucks/auto’s en de daarvoor benodigde infrastructuur).
Klimaatadaptatie; groenere omgeving van bedrijven om droogte en met name hitte tegen te gaan en een toename van de biodiversiteit.
Circulariteit en duurzaam omgaan met (grond)stoffen; de materialentransitie hangt sterk samen met de energietransitie.
Deze combinatie van opgaven vraagt om een integrale en collectieve aanpak vanwege de ruimtelijke, organisatorische, financiële en sociale aspecten en de mogelijke oplossingen hiervoor. Wat zijn deze opgaven? En wat is de rol van netcongestie? Hoe kom je tot een aanpak in een omgeving waar in principe vanuit het individuele oogpunt wordt gewerkt? En waarom gaan bedrijven wel/niet aan de slag met deze opgaven? Dit artikel gaat in op deze vragen.
De uitdagingen van de energietransitie voor bedrijven
Energiebesparingsplicht
Voor besparing van energie is er regelgeving. Bijvoorbeeld voor het verduurzamen van kantoorpanden tot minimaal label C voor 1 januari 2023 (bron: RVO) of de energiebesparingsplicht die momenteel vernieuwd wordt voor bedrijven met een groter gebruik dan 50.000 kWh/jaar of 25.000 m3 aardgas (equivalent) per jaar. Deze vernieuwde energiebesparingsplicht gaat niet meer alleen over het nemen van energiebesparende maatregelen, maar heeft als doel CO2 reductie. Maatregelen voor het opwekken van elektriciteit, mits terug te verdienen binnen 5 jaar, vallen ook onder deze energiebesparingsplicht.
Mobiliteit
Daarnaast is er op een bedrijventerrein veel mobiliteit door personenwagens en bestelbussen tot het zwaardere vrachtverkeer. Deze moeten vanuit regelgeving ook verduurzaamd worden. De belangrijkste richtlijn hiervan is dat in 2030 alle nieuwe auto’s elektrisch moeten zijn. Voor lichter vrachtverkeer is elektrificatie ook een oplossing. Voor zwaarder vrachtverkeer en/of langeafstandsverkeer ligt dit anders en is waterstof een logische energiedrager. Hiernaast gaan zeer waarschijnlijk biobrandstoffen en e-fuels een rol spelen (bron: Binnenlands Bestuur).
Bedrijfsdaken benutten
Op bedrijventerreinen liggen vaak kansen voor grootschalige opwek op bedrijfsdaken. Dit wordt vanuit de Regionale Energiestrategieën gezien als een no-regret maatregel; deze manier van opwekken loopt tegen weinig weerstand van omwonenden aan en er kan dubbel ruimtegebruik toegepast worden. Grote daken worden benut, maar nog lang niet tot het volle potentieel. Belemmeringen hiervoor zijn o.a. netcongestie (zie hieronder), een bedrijf is geen eigenaar van het pand, verzekeringen of onduidelijkheid over de draagkracht van het dak.
De rol van netcongestie
Omdat vrijwel alle bedrijven die zich willen vestigen op een bedrijventerrein een grootverbruikersaansluiting op het elektriciteitsnetwerk nodig hebben, speelt naast een economisch belang ook netschaarste een hoofdrol om vanuit overheden extra aandacht te geven aan het verduurzamen van bedrijventerreinen. In uiterste gevallen kan netschaarste leiden tot het niet kunnen vestigen van een bedrijf op een locatie of het niet kunnen uitbreiden van een bestaand bedrijf. Dit kan economische gevolgen hebben. Meer uitleg over netschaarste wordt hieronder aangegeven.
Netcongestie (klik hier voor de meest recente informatie) zorgt er de komende jaren voor dat (sommige) bedrijven geen grootverbruikersaansluiting op het elektriciteitsnetwerk kunnen krijgen of hun aansluiting niet kunnen uitbreiden. Er wordt door de landelijke en regionale netbeheerders gewerkt aan oplossingen (congestiemanagement, uitbreiding en nieuwbouw van stations/bekabeling, meewerken aan innovatieve oplossingen), maar dit voorkomt niet dat de situatie de komende jaren (beperkte, afnemende) schaarste geeft in capaciteit op het netwerk in Noord-Brabant.
Netcongestie speelt al langere tijd een rol bij het terugleveren aan het elektriciteitsnetwerk door bijvoorbeeld grootschalige PV-systemen op daken van bedrijven.
Samenwerking tussen bedrijven bevorderen
Hoewel netcongestie een grote uitdaging geeft, kan het ook helpen om de samenwerking tussen bedrijven te bevorderen. Een bedrijventerrein kan gezien worden als een relatief “afgesloten” gebied. Via een smart grid waarin vraag- en aanbod aan elkaar worden gekoppeld en energiedata wordt uitgewisseld, kan er bijvoorbeeld onderling stroom en capaciteit uitgewisseld worden, mits een bedrijf mag leveren en afnemen van een ander bedrijf en hier geen energiebelasting over betaald hoeft te worden. Ook een gezamenlijke opslagcapaciteit en/of conversiemogelijkheden kunnen onderdeel hiervan uitmaken.
De technische oplossingen lopen nog tegen regelgeving aan. Er wordt op de randen van deze regels geëxperimenteerd in pilotprojecten, zoals bij het Schiphol Trade Parc en ook in onze regio bij het Flight Forum.
De nieuwe energiewet die ingaat in 2023 geeft meer mogelijkheid tot het uitwisselen van energiedata en het toetreden tot de energiemarkt.
Uitdagingen door klimaatverandering
Bedrijventerreinen zijn door hun inrichting erg gevoelig voor de gevolgen van klimaatverandering. Door de hoge mate van verstening is er weinig mogelijkheid tot het afvoeren van hemelwater naar de bodem. Dit kan leiden tot gevolgen als het verarmen van de bodem en overbelasting van de riolering. Wateroverlast kan o.a. leiden tot schade aan gebouwen en materialen, maar ook het onbegaanbaar maken van wegen. Ook kunnen bedrijven veel hinder ondervinden door oververhitting van gebouwen, machines en daardoor uiteindelijk ook hun werknemers. Het verhoogde risico op de gevolgen van klimaatverandering brengt ook een hoger risico mee voor de omgeving van een bedrijventerrein.
Er zijn mogelijkheden om de volgen van klimaatverandering aan te pakken op bedrijventerreinen. Voorbeelden daarvan zijn; minder verstening, meer groen (bijvoorbeeld op daken, maar ook door bomen, struiken et cetera te plaatsen op terreinen) of het gebruik van lichte kleuren voor de gebouwen.
Om maatregelen door te voeren, is samenwerking tussen bedrijven, overheid en waterschap nodig omdat dit gaat over de ruimte die samen benut en ingevuld moet worden met alles wat er op het bedrijventerrein speelt en wenselijk is.
Uitdagingen van de circulaire economie
Er is vastgelegd dat we in 2050 een circulaire economie moeten hebben in Nederland. Dit houdt o.a. in dat we materialen en grondstoffen op een hoogwaardige manier hergebruiken, bio-grondstoffen op een hoogwaardige manier gebruiken en internationale ketens verduurzaamd hebben. Ook op bedrijventerreinen gaat dit een grote rol spelen, vanwege de omvang van processen en het gebruik van (bepaalde) materialen. Bedrijventerreinen bieden goede kansen om op grote schaal materialen te gaan gebruiken, die circulair zijn, en bijvoorbeeld gezamenlijke opslag en (door) verkoop van restproducten te organiseren. Later dit jaar komt er een Nationaal Programma voor de Circulaire Economie, waarin een set aan samenhangende beleidsmaatregelen meer duidelijkheid moet geven over wat er verwacht wordt van o.a. bedrijven op bedrijventerreinen en wat de doelstellingen gaan zijn.
Recent heeft de SER aangegeven te pleiten voor o.a. een grondstoffenbelasting die hierin opgenomen zou moeten worden (bron: Chang Inc).
De materialentransitie is voor de meeste bedrijven verder weg dan de uitdagingen die de energietransitie met zich meebrengt. Omdat deze transities nauw verbonden zijn met elkaar en er op korte termijn meer duidelijkheid gaat komen in de regelgeving voor het inrichten van de circulaire economie, is het logisch om ook deze transitie een plek te geven in het proces van verandering op een bedrijventerrein.
Perspectief van bedrijven
Men zou denken dat de stijgende prijzen voor zowel gas als elektriciteit bedrijven een hoge motivatie tot verduurzaming geeft. Verduurzaming is voor met name grote bedrijven een belangrijk doel, naast bijvoorbeeld kostenbesparing. Uit jaarlijks onderzoek van ING, de afgelopen drie jaar, blijkt dat het aantal bedrijven dat zich bezighoudt met verduurzaming blijft stokken op 60%. Onduidelijkheid in regelgeving en hoge energieprijzen zijn redenen voor bedrijven om niet te investeren en/of hun plannen niet door te zetten (bron: Change Inc).
Bedrijventerreinen zijn ontworpen met het doel economische activiteiten en alle (typische) gevolgen daarvan (transport, veel geluid, grote hallen) ruimtelijk te bundelen en niet noodzakelijkerwijs om de samenwerking tussen de bedrijven te bevorderen. Op sommige terreinen zijn er relaties in het type werkzaamheden of is er een goed georganiseerd parkmanagement dat zorgt voor meer samenhang. Vaker is dit niet het geval en is de enige overeenkomst dat eigenaren vlakbij elkaar een onderneming hebben.
Collectiviteit en het organiseren van verduurzaming; wat is er nodig?
Het betrekken van (alle) bedrijven door het gesprek aan te gaan en door analyse van de (on)mogelijkheden, wensen, eisen et cetera die er spelen bij partijen op en rond het bedrijventerrein. Dit zijn naast bedrijven en organisaties van bedrijven (zoals een parkmanagement), gemeenten, netbeheerder, waterschap en omwonenden. Onderwerpen zoals redenen om verduurzaming niet door te zetten zijn belangrijk, maar ook de mate waarin netschaarste een rol speelt/gaat spelen, de staat van samenwerking, de merkbare last van droogte/hitte en het belang van de gemeenschappelijke ruimte en hoe deze worden ingevuld. Hierbij moet er verder gekeken worden dan alleen de duurzaamheidsvraagstukken. Welke overkoepelende waarden zijn belangrijk voor de stakeholders en waar vindt men elkaar? Bedrijfsbelangen, kosten, onderlinge concurrentieposities en relaties tussen/met gemeente en andere partijen moeten onderdeel vormen van het gesprek. De organisatie van verduurzaming in kleine stapjes vormgeven en voortgang boeken is onderdeel van het proces.
Aanpak
Facet gaat graag aan de slag om bedrijventerreinen toekomstbestendig en duurzaam te maken door de omgevingsdialoog te organiseren en bedrijven, gemeenten, omwonenden en organisaties bij elkaar te brengen om te kijken naar de uitdagingen die er liggen, de verplichtingen die er zijn/komen, het wensenpakket van iedere partij in kaart te brengen en toe te werken naar collectieve, integrale doelen. Facet ondersteunt graag van visie tot uitvoering als procesbegeleider en heeft ervaring met participatietrajecten en complexe inhoudelijke vraagstukken.
Benieuwd wat we voor jou en jouw organisatie op het gebied van het verduurzamen van bedrijventerreinen kunnen betekenen?
Nicole Haas Adviseur