De noodzaak van klimaatadaptatie

Klimaatverandering is in een vergevorderd stadium, met steeds grotere effecten en risico’s voor onze samenleving. Warmte- en neerslagrecords worden verbroken, hevige hagelbuien en extreme droogte behoren steeds meer tot de orde van de dag. Het vertragen van dit proces (zogenaamde klimaatmitigatie) is de insteek van (inter)nationale klimaatakkoorden; dit zal echter tientallen jaren duren. Het is noodzakelijk om ons als samenleving aan te passen aan en voor te bereiden op de reeds ingezette klimaatveranderingen en alle gevolgen daarvan. Zo kunnen kansen benut worden en kan schade beperkt blijven. Maar, hoe kan een gemeente deze klimaatadaptatie het beste aanpakken?

Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie

Nederland is een delta: een laaggelegen land waarin water een grote rol speelt. De nationale opgave voor klimaatadaptatie is daarom vormgegeven in het Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie (DPRA), waarin stap voor stap de weg wordt beschreven naar een waterrobuust en klimaatbestendig Nederland in 2050. Het doel van het Nationaal Deltaplan is het versnellen en intensiveren van de aanpak van wateroverlast, hittestress, droogte en gevolgen van overstromingen (Bron: ruimtelijke adaptatie). Gemeenten zijn een prominente rol toebedeeld. Zij dienen lokale gevoeligheden voor klimaatverandering in kaart te brengen en deze als integraal onderdeel van beleid daadkrachtig aan te pakken.

De basis: lokale gevoeligheden in kaart brengen

Veranderingen in het klimaat zijn divers (van hittegolven tot extreme piekbuien) en bovendien niet evenredig verspreid over ons land. De impact is daarnaast sterk afhankelijk van de locatie: waar een piekbui in het buitengebied nauwelijks overlast oplevert, zorgt deze in het stedelijk gebied al snel voor (logistieke) problemen. Een goede aanpak van die problemen begint met een goede inventarisatie: het laten uitvoeren van een klimaatstresstest door een van de gespecialiseerde aanbieders.

Deze analyse brengt lokale kwetsbaarheden voor overlast door hitte, water of droogte letterlijk ‘in kaart’. De stresstest geeft een objectief beeld van de locatie en omvang van de impact, waar mogelijk ondersteund door kaartmateriaal. Denk hierbij aan wateroverlast na een heftige bui, gevoelstemperatuur op een hete dag of gewasderving door droogte. Maar ook kansen komen aan bod. Deze visuele weergave maakt in een oogopslag inzichtelijk waar klimaatverandering de grootste impact heeft en maakt daarmee een gerichte aanpak mogelijk.

Van theorie naar praktijk: de klimaatrisicodialoog

De klimaatstresstest legt de noodzakelijke theoretische basis voor klimaatadaptatie. Om de slag te maken van theorie naar praktijk gaat de gemeente het gesprek aan met alle voor klimaatadaptatie relevante partijen: de klimaatrisicodialoog. Denk hierbij aan het waterschap, natuurorganisaties, de netbeheerder, de GGD en woningcorporaties.

De resultaten van de stresstest, de mogelijke aanpak van de kwetsbaarheden en de eventuele kansen die er ontstaan zijn onderwerp van gesprek. Zijn de resultaten van de stresstest herkenbaar? Welke ervaringen heeft de gemeenschap met klimaatverandering? Waar maakt men zich zorgen om? Welke knelpunten zijn te verwachten in de aanpak? Welke succesprojecten zijn er binnen en buiten de gemeente? Welke meekoppelkansen ontstaan er? Het bespreken van deze vragen creëert bewustwording en legt de basis voor een integrale, breed gedragen gemeentelijke uitvoeringsagenda.

Hoe voer ik een succesvolle risicodialoog?

De DPRA stelt piketpaaltjes op de route naar een klimaatrobbuust Nederland. De gemeente heeft de luxe om zelf te bepalen hoe zij die weg gaat bewandelen. Deze vrijheid gaat gepaard met belangrijke afwegingen en keuzes. Welke partijen wil ik betrekken? Hoe, hoe vaak en op welk punt in het proces ga ik hen betrekken? Wat is de rol van het ambtelijk apparaat, het college en de gemeenteraad? Wat bespreek ik met wie, tot op welk detailniveau? Welke ondersteuning heb ik hierbij nodig? Vier tips uit de Facetkoker om de risicodialoog tot een succes te maken:

Geen idee waar te beginnen? Kijk eens rond op het kennisportaal!

Om overheden zo veel mogelijk te ondersteunen is het Kennisportaal Ruimtelijke Adaptatie in het leven geroepen. Dit platform deelt kennis, ervaringen, nieuws en voorbeelden uit de praktijk; alle handvatten om de doelstellingen uit het DPRA te bereiken. Een paar uur rondstruinen geeft een goed beeld van de mogelijkheden en kan helpen focus aan te brengen in de gewenste aanpak.

Maak gebruik van financieringsmogelijkheden!

De rijksoverheid ondersteunt op verschillende manieren de gemeenten bij het behalen van de doelstellingen uit het DPRA. Zo zijn er diverse subsidieregelingen in het leven geroepen. De provincie Brabant stelt haar gemeenten tot 1 oktober 2020 in de gelegenheid subsidie aan te vragen voor het voeren van de risicodialoog. Met deze subsidie kunnen gemeenten bijvoorbeeld gespecialiseerde partijen inschakelen om hen te ondersteunen van visie tot uitvoering.

Investeer in participatie en communicatie!

Facet gelooft in actieve en brede gemeenschapsparticipatie. Waar in het DPRA burgers niet of nauwelijks genoemd worden, zien wij juist grote toegevoegde waarde in hun bijdrage. Het klimaatrobuust maken van een gemeente gaat immers hele gemeenschap aan: het betreft hun woon- en leefgebied. De input van de gemeenschap is van groot belang voor het finetunen van de aanpak in de gemeente. Bovendien, hoe meer partijen je vanaf het begin betrekt, hoe breder je boodschap gehoord wordt en hoe meer partijen de gedeelde verantwoordelijkheid voor een goede aanpak zullen voelen. Aan de voorkant investeren in een goed georganiseerd proces en een gedegen communicatieplan, zorgt ervoor dat de oplossingen die je vandaag bedenkt, morgen ook echt realiteit kunnen worden.

Digitaal is geen dooddoener!

Nu, in tijden van de corona-crisis, kan het een uitdaging zijn om de risicodialoog op een goede manier in te richten. Ateliers, denktanks en andere fysieke bijeenkomsten met grote groepen zijn niet mogelijk. Ook met de aangekondigde versoepelingen zal het nog een tijd duren voor alle partners zich veilig voelen om deel te nemen aan grote bijeenkomsten. Maar, dit hoeft geen stop op het proces te zijn. Hoewel de gesprekken die in dit kader gevoerd worden complex kunnen zijn, bestaan er legio mogelijkheden deze ook digitaal in te richten. Het gebruik van de juiste middelen en platforms, een heldere gespreksstructuur en een goede voorbereiding van alle partijen zorgen ervoor dat de dialoog ook digitaal voortgezet kan worden.

Wat staat mij nog meer te wachten?

De stresstest en risicodialoog zijn de eerste stappen in een jarenlang proces om te komen tot een klimaatrobuust en waterbesteding Nederland. Facet ondersteunt overheden bij de uitvoering van het Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie. Van uitvoeringsplannen en meekoppelkansen, tot strategie en borging. Benieuwd naar onze ervaringen? Neem contact met ons op voor meer informatie of een (digitale) kennismaking.